Het is goed dat we het gesprek voeren. Echt. Maar laten we dan ook scherp zijn. Er is geen AI-blackbox die op dit moment in de audit wordt gebruikt. Die bestaat niet. Punt. Wat er wel gebeurt, is dat een handvol datamensen bij de Big Four gewoon supervised machine learning en statistiek toepassen — en dat vervolgens verkopen als “AI in de audit”. Dat is prima, maar het blijft marketing. En het is vooral: irritant.
De werkvloer weet dat ook. Daar wordt helemaal geen “AI” gebruikt. Wat daar gebeurt, is herkenbaar en verklaarbaar. Risk scoring op basis van regressiemodellen. Dashboards. Exception reporting. Alles binnen de lijntjes van COS. Nuttige tooling, maar niemand noemt dat kunstmatige intelligentie. Terecht.
Toch lees ik steeds vaker dat de accountant AI zou “omarmen”. Dat is simpelweg niet waar. Als er iets wordt omarmd, dan is het de Excel-lijst met PBC-items. De werkelijkheid is dat we (voorzichtig) gebruikmaken van LLM’s voor vaktechnisch ondersteuning en andere pragmatische toepassingen. Maar AI-auditing als concept? Een blackbox-tool die de audit doet? Magic? Dat bestaat niet. Het is een mooie term voor in een whitepaper. En zelfs daar wringt het al.
Waar het wél spannend wordt, is buiten de controleaanpak zelf — in de bedrijfsmodellen die onderliggend zijn aan de jaarrekening. Dát is het domein waar blackboxes echt voorkomen. Pricing-algoritmen, geautomatiseerde besluitvorming, neurale netwerken in de operatie. Die modellen beïnvloeden opbrengsten, risico’s en waarderingen. Maar: wij controleren alleen de output en kijken naar de IT-omgeving.
Daar kan je van alles van vinden, maar is wel de realiteit,
De box zelf? Die blijft dicht. Omdat niemand erin kan kijken. Geen klant, geen accountant, geen toezichthouder.
En daar ligt de zorg. En die zorg wordt groter als we de Big4 narrative gaan volgen dat er ook AI-assurance bij een willekeurige blackbox zelf kan worden afgegeven.
Want kun je als accountant assurance afgeven bij een AI-blackbox die je niet begrijpt? Moet je dat willen? En — realiteit van vandaag — kun je het uitleggen aan een AFM-toetser die het liefst bewijs ziet in een PDF met drie handtekeningen en een COS-verwijzing?
De wetenschap zou zich op die vraag moeten richten. Kritisch. Niet op het oppoetsen van AI-narratives die vooral het ego van handjevol Big 4 visualiseren. Niet op AI-blabla voor seminars en opiniestukken. Maar op de kernvraag: wat betekent het als de financiële werkelijkheid gestuurd wordt door blackboxes, en de accountant alleen de uitkomst mag controleren?
Tot die tijd: hoofd koel. Geen AI-washing. Geen science fiction in een COS-wereld. Geen toekomstromantiek die de praktijk geweld aandoet.
AI in de audit? Vooralsnog: nee.
LLM ter ondersteuning? Ja, mits met verstand.
Assurance op deep learning? Absoluut niet.
Laat daar geen misverstand over bestaan.
We spreken na de zomer.
Pieter de Kok RA
